WĘDROWIEC

typ podróżnika, który przemieszcza się pieszo bez wyraźnie określonego celu i bez troski o to ile czasu spędzi w drodze.

Podróż wędrowca może odbywać się w krajobrazie lub w przestrzeni zurbanizowanej – polega na przemieszczaniu się od miejsca do miejsca bez określonego punktu docelowego. Wędrówka nie ma natury linearnej, tylko epizodyczną. Wędrowiec to ktoś, dla kogo droga jest domem: miejsca są tylko przystankami w wędrówce. Wędrowiec pozostaje niezakorzeniony i nie posiada związku z konkretnym miejscem w przestrzeni, w drogę wyrusza najczęściej samotnie i anonimowo przybywa do nowego miejsca. Określa się go jako: włóczykija, nomada, obieżyświata, flâneura (Benjamin), szlifibruka, łazika, pielgrzyma. Wędrowiec to również romantyczny typ samotnego podróżnika, kontemplującego widoki w trakcie pieszych wycieczek i odczuwającego duchowe zespolenie z naturą, w jego oczach podniesionej do rodzaju sacrum (Urry). Tylko wędrowiec, jako ktoś z zewnątrz, jest w stanie – w przeciwieństwie do mieszkańca – estetycznie wartościować i doświadczać krajobrazu (Simmel).
W sensie metaforycznym wędrowiec i podejmowana przez niego wędrówka, to jedna z najstarszych i uniwersalnych metafor ludzkiego życia (np. Odyseusz, Żyd Wieczny Tułacz). Takie znaczenie ma też biblijna opowieść o wędrówce Żydów prowadzonych przez Mojżesza do Ziemi Obiecanej. Wędrówka może być także tułaczką, a skazany na nią obcy (Simmel) jest wędrowcem, który nie zrezygnował ze swobody przychodzenia i odchodzenia („dziś przychodzi, jutro zaś zostaje”). Wędrówka to również metafora życia współczesnego (Bauman), w którym nie da się niczego zaplanować z góry, a ono samo ustalane jest w sposób przypadkowy: z dnia na dzień, od odcinka do odcinka, bez wyobrażenia o tym, jak długo pozostanie się w danym miejscu.
Według Benjamina wędrowiec to ktoś, kto przybywa, by snuć opowieści; gawędziarz opowiadający o odległych stronach, przekazujący swoje doświadczenia, na gruncie których kształtuje się system wartości i tradycja danej społeczności.
W malarstwie najbardziej znana figura wędrowca to postać przedstawiona na obrazie Caspara Friedricha „Wędrowiec przed morzem mgły”, reprezentująca romantyczną postawę wobec natury i metafizycznie pojmowanego krajobrazu.
Do końca XVIII w. wędrowiec pieszy traktowany był jako niebezpieczny i dziwaczny „inny”, traktowany z podejrzliwym dystansem. Rozwój turystyki krajobrazowej w XIX w. spopularyzował piesze wycieczki (ich orędownikami byli m.in. Wordsworth i Coleridge) odbywające się po utartych szlakach, co powodowało, że podróż stawała się zorganizowana i przewidywalna, a także towarzyszyła jej intencja powrotu i celowość. Jako wędrówka rekreacyjna, była ona postrzegana jako wpływająca na zdrowie, hart ducha i dobre samopoczucie, a ponadto pozwalała na kontakt z otwartym, panoramicznym krajobrazem. Wędrówce w krajobrazie towarzyszy doświadczenie topograficzne, kształtowane w drodze, skupione na detalach, rozpoznające miejsca. Z niej wyodrębniły się formy aktywności związane nowymi praktykami przestrzennymi, takimi jak wspinaczka czy biwakowanie, a dzisiaj również trekking jako forma ekstremalna wędrowania, najczęściej w terenach górzystych.
W przestrzeni miejskiej wędrówka staje się rodzajem przechadzki, charakterystycznym dla spacerowicza, flâneura (Hessel, Benjamin) i konstytutywnym dla miasta (de Certeau). Flâneurie, flaneryzm w pierwotnym sensie, polega na przechadzaniu się powolnym krokiem po spacerowych, publicznych przestrzeniach wewnętrznych i zewnętrznych XIX-wiecznego Paryża: galeriach, pasażach, bulwarach, parkach, skwerach, pozwalających delektować się rozciągającym się widokiem i chwytać nieoczekiwane sytuacje, wrażenia, sceny. Flâneur dryfuje w wiecznym ruchu, bez miejsca spoczynku (Zeidler-Janiszewska). Praktyka przechadzki w mieście jest rodzajem wytwarzania przestrzeni, jej zamieszkiwania. De Certeau odróżnia miejskie strategie i taktyki chodzenia: strategia jako forma dyscypliny chodzenia przedkłada przestrzeń nad czas, taktyka jako rodzaj chwytania sposobności uznaje nadrzędność czasu. Spacer jest formą zdobywania orientacji w terenie, tworzenia „mentalnej mapy”, na którą składają się wrażenia, zapamiętane zdarzenia i ludzie z ich historiami.
[B.F.]

Literatura:
Bauman, Zygmunt. Dwa szkice o moralności ponowoczesnej. Warszawa: Instytut Kultury, 1994.
Bauman, Zygmunt. Etyka ponowoczesna, tłum. J. Bauman, J. Tokarska-Bakir. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996.
De Certeau, Michel. Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, tłum. K. Thiel-Jańczuk. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu jagiellońskiego, 2008.
Gros, Frederic. Filozofia chodzenia, tłum. E. Kaniowska. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2015.
Hessel, Franz. „Sztuka spacerowania”, tłum. S. Lisiecka. Literatura na świecie 8-9 (2001).
Simmel, Georg. Obcy. W Simmel, George, Socjologia, tłum. M. Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1975.
Solnit, Rebecca. Wanderlust: A History of Walking. London: Penguin Books, 2001.
Tester, Keith (red.) The Flâneur. London: Routledge, 1994.
Urry, John. Spojrzenie turysty, przekł. A. Szulżycka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
Urry, John. Socjologia mobilności, przekł. J. Stawiński, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.
Zeidler-Janiszewska, Anna. Dryfujący flâneur, czyli o sytuacjonistycznej transformacji doświadczenia miejskiej przestrzeni, w: E. Rewers (red.), Przestrzeń, filozofia, architektura, Poznań: Wydawnictwo, 1999.