USTAWA O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI

Główny akt prawny regulujący kwestie ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce z 23 lipca 2003 r. (zastąpił ustawę o ochronie dóbr kultury z 1962 r.).

Ustawa określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków. Wedle ustawy przedmiotem ochrony i opieki jest zabytek rozumiany jako nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Oznacza to, że do zabytków zalicza się: zabytki nieruchome (w ramach których wyróżnia się krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne lub działalność wybitnych postaci albo instytucji), zabytki ruchome (do których należą dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcje, numizmaty, pamiątki historyczne, wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej, rękodzieło, obiekty etnograficzne, przedmioty upamiętniające wydarzenia historyczne lub działalność wybitnych postaci albo instytucji) oraz zabytki archeologiczne (do których należą zwłaszcza pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej).
Ochronie mogą podlegać również nazwy – geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Za doraźne i wiodące formy ochrony zabytków uznane zostały: wpis do rejestru zabytków lub na Listę Skarbów Dziedzictwa, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego, ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Opieka nad zabytkiem jest z kolei zdefiniowana jako szereg działań polegających na zapewnieniu warunków naukowego badania i dokumentowania zabytku; prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.
Ustawa reguluje praktyki konserwatorskie wobec zabytków oraz problemy związane z zagospodarowaniem zabytków, prowadzeniem badań, prac i robót; określa organizację organów ochrony zabytków; charakteryzuje krajowy rejestr utraconych dóbr kultury oraz krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych; precyzuje pojęcie nadzoru konserwatorskiego; określa możliwości wywozu zabytków zagranicę; podejmuje temat restytucji zabytków wywiezionych z Polski nielegalnie; określa warunki finansowania opieki nad dziedzictwem; definiuje pojęcie „społecznego opiekuna zabytków” oraz zawiera regulacje karne na wypadek łamania praw wynikających z ustawy.
[M.St.]

Literatura:
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2014 poz. 1446).
Golat, Rafał. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz. Kraków: Kantor Wydawniczy Zakamycze, 2004.
Jagielska-Burduk, Alicja. Zabytek ruchomy. Warszawa: Oficyna Wolters Kulwer, 2011.
Zalasińska, Katarzyna. Ochrona zabytków. Warszawa: LexisNexis, 2010.
Zeidler, Kamil. Prawo ochrony dziedzictwa kultury. Warszawa: Oficyna Wolters Kulwer Business, 2007.
Zeidler, Kamil, Trzciński, Maciej. Wykład prawa dla archeologów. Warszawa: Oficyna Wolters Kulwer, 2009.