HETEROTOPIA

Kategoria zaproponowana przez Michela Foucaulta oznaczająca miejsce przeciwne do utopii.

Foucault pojęcie heterotopii wyprowadził z rozważań nad przestrzenią, miejscem i umiejscowieniem, wynikającym nie tyle ze stałych punktów na osi, co zmiennych sieci relacji, określających to położenie. Foucault zdefiniował heterotopię jako umiejscowienie przeciwne utopii (umiejscowienie, które nie istnieje fizycznie), wyróżniając sześć zasad heterotopii: 1) nie jest dostępna dla wszystkich, chociaż jako „inna przestrzeń” występuje w każdej kulturze i społeczeństwie; 2) pełni konkretną funkcję w obrębie społeczeństwa, do którego należy, a jednocześnie jej miejsce jako przestrzeni określonej kulturowo nie jest stałe; 3) może zestawiać w jednym, rzeczywistym miejscu liczne przestrzenie, które są ze sobą niekompatybilne; 4) rządzi się własnym czasem, jest heterochronią; 5) podlega systemowi otwarcia i zamknięcia, który separuje ją od reszty przestrzeni, a jednocześnie sprawia, że jest ona dostępna (co jednak nie oznacza, że heterotopia jest dostępna w ten sam sposób, co przestrzeń publiczna – dostęp do niej może zasadzać się na rytuale, obowiązku lub przymusie); 6) jako „inna przestrzeń” heterotopia może wywoływać wrażenie złudności realnych przestrzeni. Heterotopia to zatem miejsce, które wyraźnie odróżnia się od swego otoczenia.
Foucault wyróżnia kilka rodzajów heterotopii: heterotopie kryzysu, czyli miejsca niechciane związane z niepożądanymi sytuacjami (internat, miejsca święte, strzeżone lub ekskluzywne, do których dostęp mają tylko wybrańcy); heterotopie dewiacyjne – miejsca, w których styl życia różni się od normatywnego modelu – miejsca „bezczynności” (szpitale, sanatoria, więzienia). Pojęcie heterotopii jest chętnie wykorzystywane przez rozmaite dyscypliny badające przestrzenie życiowe człowieka (m.in. geografię humanistyczną).
[M.St.]

Hasła powiązane: topos, miejsce

Literatura:
Czaja, Dariusz (red.). Inne przestrzenie, inne miejsca. Mapy i terytoria. Wołowiec: Czarne 2013.
Dehaene, Michiel, De Cauter, Lieven, (red.) Heterotopia and the City: Public Space in a Postcivil Society. New York: Routledge 2008.
Foucault, Michel. „Inne przestrzenie.” przeł. Agnieszka Rejniak-Majewska, Teksty Drugie 6 (2005): 117-125.