ETHOS (ETYKA MIEJSCA)

Grecki termin oznaczający m.in. porządek, ład, ale także charakter ludzi oraz miejsc. W tym ostatnim znaczeniu ethos pokrewny jest genius loci.

Idea ethosu jest o tyle użyteczna, że pozwala mówić o etyce miejsca, przyczyniając się – na równi z estetyką i antropologią filozoficzną – do filozoficznego ujęcia kategorii miejsca. Koncepcja ethosu zasadza się na przekonaniu, że miejsca posiadają swój charakter, swoją tożsamość, która z jednej strony jest nieustannie wytwarzana w interakcji z ich użytkownikami, z drugiej zaś – z perspektywy owych użytkowników – jest czymś zastanym, gotowym. Jako taka powinna zostać właściwie odczytana i potraktowana jako czynnik, który należy uwzględnić w działaniu. Ethos zatem ściśle wiąże się z etyką miejsca pojętą zarówno jako refleksja teoretyczna nad istotą działania etycznego (projektowania, zarządzania, postępowania), jak i samo działanie.

Ethos to zatem kategoria, która może być przydatna w refleksji nad praktycznymi aspektami relacji ludzi do miejsc, w których się znajdują. Koncepcja ethosu pozwala, między innymi, wprowadzić kryterium ich oceny (zgodność z charakterem miejsca), zaś przestrzeganie charakteru miejsca uznać za dyrektywę w działaniach wszelkiego rodzaju.
Biorąc pod uwagę, że stawką są działania człowieka w krajobrazie, idea ethosu (etyki miejsca) wiąże się z przekonaniem, że ideałem jest nie tyle nieingerowanie w krajobraz, ile ingerowanie odpowiedzialne, wyrastające z przeświadczenia, że krajobraz jest sferą odznaczającą się określonymi cechami, które wynikają z działań człowieka i/lub przyrody na przestrzeni dziejów i które jako takie godne są szacunku.

Ideę etyki miejsca można z jednej strony łączyć z koncepcję hermeneutyczną, wedle której krajobraz jest niczym tekst, który należy zinterpretować (przy czym nie każde odczytanie jest tak samo uprawnione), z drugiej zaś – z koncepcją dostrzegającą w krajobrazach sprawczość, z którą człowiek powinien się pogodzić. Tak czy inaczej, dochodzi do głosu przekonanie, że krajobraz to sfera, której nie sposób w pełni podporządkować ludzkim działaniom, jak również sfera, na którą nie można nakładać dowolnych znaczeń. Idea ethosu i etyki miejsca prowadzi zatem do uznania, że najlepszą formą relacji między człowiekiem i krajobrazem (środowiskiem), najlepszym sposobem ingerowania weń jest rodzaj dialogu, w którym człowiek nie rezygnuje ze swoich interesów, ale zarazem nie próbuje ich zrealizować bez względu na krajobraz, w którym zamierza to uczynić.

Literatura:
Drenthen, Mike. „Reading Ourselves Through the Land: Landscape, Hermeneutics and Ethics of Place”. W: Placing Nature on the Borders of Religion, Philosophy and Ethics, red. Forrest Clingerman, Mark Dixon, 123-138. London: Ashgate 2011.
Salwa, Mateusz. Estetyka ogrodu.Między sztuką a ekologią. Łódź: Przypis, 2016.
Seel, Martin. „Aesthetics of Nature and Ethics”. W: Encyclopedia of Aesthetics, red. Michael Kelly, t. 3, 341-343. New York: Oxford University Press, 1998.
Smith, Mick. An Ethics of Place. Radical Ecology, Postmodernity, and Social Theory. Albany: SUNY Press, 2001.
Tyburski, Włodzimierz. Dyscypliny humanistyczne a ekologia. Toruń: Wydawnictwo UMK, 2013.